راهکارهای مؤثر بر افزایش هویت، نظارت و امنیت اجتماعی در نوسازی بافت های فرسوده شهری

مداخله دربافت های فرسوده شهری در ایران با رویکرد کاهش آسیب پذیری در مقابل مخاطرات طبیعی برنامه ریزی شده است؛ بر همین اساس شاخص های شناسایی این محدوده ها مبتنی بر ویژگی های کالبدی است و اقدامات نیز با محوریت تخریب و نوسازی توسط مردم و حمایت دولت و شهرداری ها صورت می گیرد. براساس رویکردهای موجود برنامه ریزی و اجرا، حداقل دو تغییر در شرایط موجود انتظار می رود : بهبود شرایط مسکن و تأمین خدمات مورد نیاز. با توجه به غلبه سکونت در وضع موجود، برنامه های نوسازی مسکن دارای دامنه و ابعاد گسترده تری است. در خصوص ساخت مسکن نیز با وجود امکان به کارگیری رویکردهای مختلف در افزایش ایمنی مسکن در مقابل زلزله (بهسازی، مقاوم سازی و ...)، روش تخریب و نوسازی مجدد از شرایط مهیاتر و حمایت های مشخصی در قوانین و ضوابط برخوردار است. تخریب و ساخت مجدد مسکن در بافت های فرسوده با انگیزه های اقتصادی صورت گرفته و منجر به ایجاد واحدهای مسکونی جدید می شود. همچنین ضوابط طرح های شهری نیز، تغییراتی را در سایر شرایط از قبیل عرض گذر ایجاد می کند. در نتیجه این احتمال وجود دارد که در اثر نوسازی، شاخص هایی همچون هویت، نظارت و امنیت دستخوش تغییر شود. این نوشتار در جستجوی پاسخ به این سؤال است که آیا می توان با به کارگیری روش ها و ضوابطی، سطح شاخص های اجتماعی را در فرایند نوسازی بهبود بخشید؟ مشارکت به معنای سهیم شدن ذی نفعان در فرایند برنامه ریزی و اقدام است. از آنجا که نوسازی توسط مالکان و با مشارکت سرمایه گذاران و سازندگان خصوصی صورت می گیرد و دولت و شهرداری ها از طریق سیاست های تشویقی از این فرایند حمایت می کنند، در فرایند ساخت مسکن این موضوع به عنوان عامل ثابت در نظر گرفته می شود. هویت به مفهوم امکان بازشناسی یک مکان از مکان های دیگر و در قالب هویت فردی و اجتماعی قابل تبیین است. در بافت های فرسوده، برخی فعالیت های اجتماعی در سطح واحدهای همسایگی و محله صورت می گیرد و هویت خاصی را ایجاد می کند. این فعالیت ها در فضاهای نیمه عمومی و نیمه خصوصی همچون کوچه و حیاط اتفاق می افتد. در فرایند نوسازی به دلیل از بین رفتن حیاط و تبدیل الگوی سکونت مستقل به آپارتمان نشینی و همچنین تعریض گذر و حضور بیشتر خودرو و کاهش ارتباط آن با پیاده، فعالیت های هویت بخش نیازمند بستر جدیدی برای تداوم است. نظارت اجتماعی منجر به حق استفاده آزادانه و امکان تغییر در فضا می شود. در بافت های فرسوده به دلیل سلسله مراتب قوی در فضاهای عمومی، امکان نظارت اجتماعی بیشتری وجود دارد. همچنین به خاطر انسجام گروه های ساکن، نظارت بر رفتار، شکل قوی تری دارد. شاخص های متعددی برای سنجش امنیت در فضای شهری وجود دارد. می توان به مواردی همچون چشمان خیابان، اختلاط کاربری ها و فضاهای پویا اشاره کرد. همچنین امنیت ناشی از نبود مخاطرات طبیعی نیز قابل اشاره است که در بافت های فرسوده در سطح بسیار پایینی قرار دارد. در فرایند نوسازی (تخریب و نوسازی توسط ساکنان)، امنیت ناشی از نبود تهدیدات محیطی افزایش پیدا کرده و مشارکت ساکنان سبب حفظ و ارتقای شاخص های نظارت اجتماعی می شود. پیش بینی فضاهای باز همگانی به عنوان بستر تعامل اجتماعی می تواند هویت، نظارت و امنیت بافت را افزایش دهد. تقویت نهادهای محلی نیز باعث افزایش نظارت اجتماعی می شود.